مقدمه
بتن غلتکی (RCC) نوعی بتن با اسلامپ صفر است که از مواد مشابه بتن معمولی تهیه می‌شود. پیشرفت و توسعه این بتن به دلیل سرعت پایین روش‌های سنتی بتن‌ریزی، تحکیم و تراکم، تحولات چشمگیری در پروژه‌های ساختمانی، به ویژه سدها، ایجاد کرده است. استفاده از RCC در ساخت سدها، فرآیند را تسریع و زمان ساخت را کوتاه‌تر کرده است. مطالعات نشان داده‌اند که سدهای ساخته شده با RCC یک تا دو سال زودتر از سدهای بتن معمولی به اتمام رسیده‌اند.
کاربرد بتن غلتکی در دهه‌های اخیر، به ویژه در روسازی، رشد چشمگیری داشته است. هزینه ساخت آن از آسفالت کمتر و سرعت اجرای آن بالاتر است. این ماده به طور وسیع در جاده‌ها و مناطقی با تردد بارهای سنگین و سرعت متوسط به کار می‌رود و استفاده از آن در مناطق شهری و معابر رو به افزایش است. RCC در مقایسه با آسفالت، دوام، مقاومت فشاری، عمر مفید طولانی‌تر و هزینه‌های نگهداری کمتری دارد. افزودن الیاف به RCC، مشابه بتن معمولی، رایج است و به بهبود خواص مکانیکی و پایداری بلندمدت آن کمک می‌کند. روش‌های مختلفی برای طراحی RCC وجود دارد، از جمله روش سد بتن غلتکی، روش خمیر زیاد، روش مهندسین ارتش و روش حداکثر چگالی.
مفهوم شکل‌گیری و ساخت بتن غلتکی
بتن غلتکی (RCC) یک فناوری نسبتاً نوین در ساخت سدها و کانال‌ها است. ایده اصلی این روش آن است که اگر مخلوط بتن بدون اسلامپ (اسلامپ صفر) با ماشین‌آلات مورد استفاده در ساخت سدهای خاکی منتقل، جایگذاری و متراکم شود، میتواند ویژگی‌های بتن حجیم معمولی را به دست آورد. از نظر ظاهری و خواص فیزیکی، بتن سخت شده در این روش مشابه بتن حجیم معمولی است. در مقایسه با بتن حجیم، کنترل دانه‌بندی مصالح سنگی در RCC ساده‌تر است، زیرا در این نوع بتن از رابطه معمول بین نسبت آب به سیمان و مقاومت استفاده نمی‌شود و اغلب نیازی به حذف ذرات ریزتر از الک نمره ۲۰۰ از مخلوط نیست.
.
مصالح، نسبت‌های اختلاط و مشخصات RCC
در مقایسه با بتن معمولی، RCC تفاوت اساسی دارد. برای تراکم مؤثر، این بتن باید به اندازه‌ای خشک باشد که از فرورفتن غلتک‌های لرزه‌ای جلوگیری شود، اما در عین حال به اندازه کافی رطوبت داشته باشد تا امکان توزیع مناسب ملات در بین مصالح در حین اختلاط و تراکم لرزه‌ای فراهم گردد. در این نوع بتن، ایده سنتی کاهش نسبت آب به سیمان برای کسب حداکثر مقاومت کاربرد ندارد؛ بلکه بهترین تراکم، بالاترین مقاومت را به دنبال دارد و این تراکم مطلوب در خیس‌ترین مخلوطی که توان تحمل غلتک لرزه‌ای را داشته باشد، حاصل می‌شود. بنابراین، روانی مورد نیاز نقش مهمی در انتخاب مصالح و نسبت‌های اختلاط ایفا می‌کند.
سد تام- سوک (Taum Sauk Dam) – ایالت میزوری – آمریکا
از نظر کارایی، معمولاً از خاکستر بادی در مخلوط‌های RCC استفاده می‌شود. به دلیل روانی کم و خشکی بتن تازه و مقدار کم خمیر سیمان در آن، احتمالاً استفاده از افزودنی‌های کاهنده آب یا حباب‌ساز در مخلوط‌های بتن سد ویلوکریک سودمند نخواهد بود.
بتن غلتکی در رروسازی
بتن غلتکی در دهه ۱۹۷۰ به عنوان یک راه حل مقرون به صرفه برای روسازی توسعه یافت که در برابر حجم بالای بارهای سنگین مقاوم بوده و در برابر آسیب‌های ناشی از یخبندان و ذوب شدن نیز پایدار باشد. از آنجایی که بتن غلطکی مخلوطی خشک‌تر از بتن معمولی است، به سرعت و با استفاده از تجهیزات روسازی آسفالت با تراکم بالا نصب شده و با غلتک‌های ارتعاشی متراکم می‌شود (بدون نیاز به قالب، میلگرد یا پرداخت نهایی گسترده). به سادگی می‌توان این بتن را مخلوط کرد، قرار داد، متراکم نمود و نهایتا عمل‌آوری کرد. بتن غلطکی هزینه‌های ساخت و ساز را به حداقل می‌رساند و جریان ترافیک را معمولاً ظرف ۲۴ ساعت برقرار نگه می‌دارد.
در حالی که هزینه‌های نصب بتن غلطکی قابل مقایسه با روسازی‌های آسفالتی و اغلب کمتر از آن است، هزینه‌های نگهداری بلندمدت آن بسیار پایین‌تر است و به طور متوسط ۳۰% صرفه‌جویی در طول عمر یک جاده به همراه دارد. مقاومت و دوام برتر ذاتی بتن غلطکی، خواص عملکردی بالایی را به آن می‌بخشد که مشکلات رایجی را که هزینه‌های بلندمدت نگهداری خیابان‌های ساخته شده با سایر مصالح روسازی را افزایش می‌دهند، از بین می‌برد.
محل‌های قابل استفاده | کاربردها | مزایا |
راه‌های محلی و خیابان‌های مسکونی | کاربردهای روسازی | هزینه‌های نصب و نگهداری کمتر نسبت به آسفالت |
تقاطع‌ها | خیابان‌ها و جاده‌های محلی | بالاترین سرعت ساخت و ساز به دلیل پخش در لایه‌هایی تا ضخامت ۹ اینچ |
خطوط اتوبوس | خیابان‌های مسکونی | امکان عبور ترافیک سبک در عرض چند ساعت |
شانه‌های بزرگراه | شانه‌های بزرگراه | امکان عبور ترافیک سنگین در عرض ۱ تا ۲ روز |
تاسیسات نظامی | تاسیسات بندری | بادوام |
بنادر | محوطه‌های چندوجهی | پشتیبانی از توسعه پایدار |
محوطه‌های چندوجهی | پارکینگ‌ها |
|
مراکز توزیع | ساخت سد |
|
بررسی کاربردها و مزایا بتن غلطکی
تجهیزات برای روسازی
تجهیزات و رویه‌های تراکم باید برای کار مناسب باشند. در کاربردهای سد یا بتن حجیم، معمولاً از غلتک‌های ارتعاشی فولادی صاف خودکششی بزرگ استفاده می‌شود. فرکانس و دامنه غلتک باید متناسب با مخلوط و ضخامت لایه مورد نیاز برای کار باشد. سایر پارامترهای غلتک، مانند جرم استاتیکی، تعداد درام‌ها، قطر، نسبت جرم قاب و درام، سرعت و نوع محرک درام، بر سرعت و اثربخشی تجهیزات تراکم تأثیر می‌گذارند. برای مناطقی که دسترسی محدود است، به تجهیزات کوچکتر و احتمالاً لایه‌های متراکم نازک‌تر نیاز است.
روسازی‌ها عموماً با دستگاه‌های روسازی که سطحی صاف و تراکم اولیه ایجاد می‌کنند، اجرا می‌شوند. تراکم نهایی با غلتک‌های ارتعاشی به دست می‌آید. از غلتک‌های لاستیک بادی نیز می‌توان در مواردی استفاده کرد که غلتک‌های فولادی باعث ایجاد پارگی و ترک در سطح می‌شوند. غلتک‌های لاستیک بادی شکاف‌ها را می‌بندند و سطح را متراکم می‌کنند.
تجربیات جهانی
بر اساس تجربه کشور ژاپن در ساخت سدهای بتن غلطکی (RCC)، مزایای زیر برای این نوع سدها برشمرده شده است:
- در این نوع سدها، مصرف سیمان کمتر است زیرا در آنها می‌توان از بتن رقیق‌تری استفاده کرد.
- هزینه‌های قالب بندی در آنها کمتر است زیرا روش جای دادن بتن در آنها، به صورت لایه لایه است.
- در سدهای RCC استفاده از سرمایش با لوله غیر ضروری است زیرا افزایش دمای آنها کم است.
- هزینه انتقال بتن در آنها، کمتر از روش جرثقیل کابلی است، زیرا بتن مزبور میتواند با کامیون‌های کمپرسی از عقب خالی شو حمل شده، با بولدورزها پخش شده و با غلتک‌های ویبره متراکم شود.
- میزان بهره‌دهی ماشین آلات و نیروی انسانی در آنها بالا است، زیرا سرعت جای دادن بتن زیادتر است.
- مدت ساخت به میزان زیادی میتواند کاهش یابد.
کشور ژاپن در ساخت تنها ۳ سد خود، ۵۰ میلیون متر مکعب بتن RCC به کار برده است. تجربیات ایالات متحده در زمینه RCC نیز مشابه ژاپن است. در سال ۱۹۸۲، اولین سازه تماماً RCC جهان، سد ویلوکریک، یک سال پس از مناقصه به بهره‌برداری رسید. ساخت این سد در مقایسه با طرح جایگزین سد خاکی که ۳ سال برای آن برنامه‌ریزی شده بود، ۱۳ میلیون دلار صرفه‌جویی به همراه داشت. صرفه‌جویی در مقایسه با بتن معمولی به مراتب بیشتر است.
بتن سد ویلوکریک – اورگان – آمریکا
سنگدانه مورد استفاده در بتن سد ویلوکریک حدود ۲۵ درصد شن ماسه‌دار سیلتی داشت و از مصالح سنگی شسته استفاده نشد. در واقع، وجود ذرات ریزتر از الک نمره ۲۰۰ در بتن میتواند قابلیت تراکم آن را بهبود بخشیده و مقاومت بتن متراکم شده را افزایش دهد. اگرچه حداکثر اندازه سنگدانه تا ۳۰۰ میلی‌متر برای RCC استفاده شده است (مانند سد تاربلا در پاکستان)، اما در سد ویلوکریک به منظور کاهش تمایل مصالح به جداشدگی، حداکثر اندازه ۷۵ میلی‌متر ترجیح داده شد.
جمع‌بندی
بتن غلتکی (RCC)، فناوری نوین و کارآمد در سدسازی و روسازی، به دلیل سرعت بالا، هزینه کمتر و دوام قابل توجه، جایگزینی مناسب برای روش‌های سنتی است. تجربیات جهانی، به ویژه در ژاپن و ایالات متحده، مزایای آن در کاهش زمان و هزینه ساخت سدها و افزایش طول عمر و کاهش نگهداری روسازی‌ها را نشان می‌دهد. ویژگی‌های خاص RCC و استفاده از تجهیزات ویژه، اجرای سریع پروژه‌های بزرگ را ممکن می‌سازد. به طور کلی،RCC با ترکیب سرعت، اقتصاد و دوام، پتانسیل زیادی برای تحول در زیرساخت‌ها دارد و انتظار می‌رود کاربرد آن گسترش یابد.
منابع
منبع: کتاب ریزساختار مواد و اجرای بتن – تالیف: پروفسور مهتا و پروفسور مونته ئیرو – ترجمه: دکتر علی‌اکبر رمضانیان‌پور، دکتر پرویز قدوسی و دکتر اسماعیل گنجیان
بدون دیدگاه